Bài toán lợi ích và 'nỗi mệt mỏi' mang tên Ukraine của phương Tây

Khi chiến sự bước sang tháng thứ 5, 'nỗi mệt mỏi mang tên Ukraine' đang dần xuất hiện, trong bối cảnh bài toán lợi ích và viện trợ ngày một đè nặng lên phương Tây.

Dẫn bình luận từ Giáo sư (GS.) Mark Galeotti - Giám đốc Công ty tư vấn Mayak Intelligence (Anh), tờ Times cho biết: "Trên thực tế, có 2 cuộc chiến đang diễn ra. Một là cuộc chiến kiểu thế kỷ XX ở Ukraine và một cuộc chiến kinh tế, chính trị, văn hóa kiểu thế kỷ XXI giữa Nga và phương Tây".

Nga có thể chờ phương Tây kiệt quệ

Về phía Nga, Tổng thống Vladimir Putin đặt mục tiêu chiến thắng cả 2 cuộc chiến bằng ý chí và lòng kiên nhẫn, tin rằng nền kinh tế 144 triệu dân và từng trải qua 8 năm chống lại lệnh trừng phạt có thể trụ lâu hơn Ukraine lẫn phương Tây. Theo Matthew Sussex - thành viên Trung tâm Nghiên cứu Quốc phòng và Chiến lược thuộc Đại học Quốc gia Australia, tính toán quân sự của ông Putin rất đơn giản; đó là tiếp tục và phá hủy cơ sở hạ tầng, đè bẹp sức kháng cự của Ukraine.

Với chiến thuật này, tổng thống Nga đơn giản là chỉ đang chờ phương Tây nản lòng. Trước đây, trong các cuộc chiến ở Chechnya, Gruzia và nỗ lực sáp nhập bán đảo Crimea, ông Putin từng dự đoán chính xác rằng phương Tây khó chấp nhận một cuộc đối đầu kéo dài và sẽ phải giảm leo thang.

Chia sẻ với Washington Post vào đầu tháng 7 qua, một tỷ phú Nga giấu tên cho biết tổng thống Putin "tin rằng phương Tây sẽ kiệt quệ" và nói ông Putin không ngờ phương Tây đã có phản ứng ban đầu mạnh mẽ với chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine, "nhưng giờ đang tìm cách xoay chuyển tình hình và tin rằng về lâu dài Nga sẽ giành chiến thắng".

Bên cạnh đó, một lý do nữa để lãnh đạo Nga sử dụng chiến thuật trên là niềm tin rằng hàng rào trừng phạt mà phương Tây, nhất là Liên minh châu Âu (EU), áp lên Nga sẽ phản tác dụng, khiến chi phí nội địa của các quốc gia này tăng cao và thúc đẩy bất mãn chính trị.

"Người dân EU đang cảm thấy tác động của các lệnh trừng phạt này nhiều hơn chúng tôi. Phương Tây mắc hết sai lầm này đến sai lầm khác, dẫn đến khủng hoảng ngày một tăng", phát ngôn viên Điện Kremlin Dmitry Peskov nói đầu tháng 7/2022. 

Trong khi đó, Volodymyr Fesenko - chuyên gia phân tích chính trị tại Trung tâm Penta, bình luận: "Rõ ràng, Nga muốn làm phương Tây kiệt quệ và đang theo đuổi chiến lược của riêng mình. Làm cho các nước phương Tây mệt mỏi và sau đó dần đưa ra các mục tiêu quân sự nhất quán hơn".

Phương Tây sẽ sát cánh đến cùng, nhưng...

Về phần mình, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cũng nhận thức rõ về điều này và lo rằng Nga có thể lợi dụng sự mệt mỏi của phương Tây để buộc Kiev phải thỏa hiệp. Đó là lý do của họ đi liền với hành động.

Dù vậy, diễn biến cuộc chiến cho thấy, bất chấp việc Ukraine đặt cược vào phương Tây để giành chiến thắng trước Nga, các đồng minh của họ dường như chưa sẵn sàng "trả giá cao" để đánh bại Moskva. "Trong khi các lãnh đạo phương Tây tuyên bố rằng họ đang làm bao nhiêu để giúp đỡ Ukraine, thực tế là họ đang thận trọng theo dõi Kiev chiến đấu với một cường quốc lớn", Matthew Sussex nhận xét.

Trước lời kêu gọi tiếp tục cung cấp vũ khí của ông Zelensky, Anh và nhiều đồng minh khác khẳng định sẽ sát cánh với Ukraine đến cuối cùng. Song, Thủ tướng Boris Johnson - người sắp rời nhiệm sở, cũng nói rằng tổng thống và người dân Ukraine "phải tự quyết định những gì họ muốn", thêm rằng không nước nào thuộc G7 có thể quyết định thay, mà chỉ đơn giản là hỗ trợ Kiev.

Tuy nhiên, ở hậu trường, quan chức nhiều nước phương Tây thừa nhận lời "để Ukraine tự quyết định cách thức và thời điểm chấm dứt xung đột" không hoàn toàn đúng. Theo GS. Galeotti, có nhiều thông tin cho thấy Nhà Trắng đang hoài nghi về khả năng Ukraine có thể giành lại toàn bộ vùng Donbass, cũng như không nhất trí về định nghĩa "chiến thắng" theo quan điểm của Kiev.

Hiện, rất khó để ông Putin đồng ý thỏa thuận hòa bình với Ukraine mà không kèm điều kiện nới lỏng trừng phạt. Nhưng, đây là vấn đề ông Zelensky không thể tự đàm phán. Trừ phi kết cục xung đột được định đoạt trên chiến trường, kịch bản này là rất khó xảy ra và phương Tây đến một lúc nào đó sẽ phải tham gia vào đàm phán Nga - Ukraine.

Song, câu hỏi đặt ra là liệu các đồng minh phương Tây có thực sự đồng lòng đàm phán về kết cục của xung đột hay không. Theo ông Galeotti, câu trả lời có thể là không, bởi NATO không thực sự là khối thống nhất.

Ở các nước được Galeotti cho là có quan điểm "cứng rắn" thuộc liên minh, họ cảm thấy chiến thắng có thể chấp nhận được không chỉ là giành lại tất cả lãnh thổ Ukraine, mà còn khiến Nga tổn thất nặng tới mức không thể đe dọa các láng giềng trong tương lai.

Ở các nước ôn hòa hơn, điều họ quan tâm chỉ là đảm bảo hòa bình ở Ukraine. Số khác chỉ muốn xung đột biến mất. Dù họ tán thành các tuyên bố chung, nhưng mối quan tâm thực sự của họ là các vấn đề trong nước hoặc các nơi khác. 

Thậm chí, ngay cả nhóm "cứng rắn" cũng miễn cưỡng thừa nhận rằng quân đội của NATO sẽ không bao giờ tham chiến, vì nó tiềm ẩn nguy cơ leo thang căng thẳng nghiêm trọng hơn với Nga.

Nỗi mệt mỏi dần xuất hiện

Hiện, phương Tây đã cam kết viện trợ hơn 25 tỷ USD cho Ukraine và 50% trong số này đã được chuyển giao. Nhưng, ngay cả và trở thành yếu tố quyết định cục diện chiến sự.

Thêm vào đó, các lệnh trừng phạt cũng chưa thể phát huy tác dụng ngay với Moskva và ấy là chưa kể đến việc ông Putin nhiều lần khẳng định nền kinh tế Nga sẽ đứng vững.

Đến nay, Ukraine vẫn chưa có dấu hiệu mất đoàn kết hay chấp nhận thất bại, song tại phương Tây, một bức tranh rất khác đang dần hé lộ. Chi phí kinh tế đang tăng, không chỉ tại khoản viện trợ cho Ukraine, mà còn là gần 30 tỷ USD cam kết hỗ trợ tài chính cho nước này. "Đây chỉ mới là khởi đầu. Theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế, Ukraine cần khoảng hơn 5 tỷ USD hỗ trợ tài chính từ nước ngoài mỗi tháng để duy trì hoạt động", GS. Galeotti nói.

Theo đó, khi chiến sự bước sang tháng thứ 5, "nỗi mệt mỏi mang tên Ukraine" đang dần xuất hiện tại phương Tây, trong bối cảnh bài toán lợi ích và viện trợ ngày một đè nặng lên phương Tây. Không phải vì cử tri phương Tây hối hận về việc giúp đỡ Ukraine, mà là vì họ bắt đầu nhận thấy các vấn đề khác ở trong nước vốn cần ưu tiên lại đang không được quan tâm thoả đáng.

Tại Mỹ, Tổng thống Joe Biden có thể hứng chịu tổn thất trong cuộc bầu cử quốc hội giữa nhiệm kỳ vào tháng 11. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, Thủ tướng Đức Olaf Scholz và các lãnh đạo châu Âu khác cũng phải đối mặt với thách thức riêng trong nước. Đến nay, chưa lãnh đạo nào dám thẳng thắn chia sẻ với cử tri về các hệ quả lâu dài mà nước họ có thể phải đối mặt.

Hơn nữa, với việc nhiều loại vũ khí hiện đại đang được dồn tới Ukraine, hệ quả không chỉ là tiền bạc mà còn là kho dự trữ vũ khí quân sự trong nước đối mặt nguy cơ cạn kiệt. Chính thực tế này khiến nhà phân tích cho rằng phương Tây khó có thể tiếp tục hỗ trợ Ukraine cho tới khi Kiev giành chiến thắng cuối cùng.

"Chúng ta sẵn sàng chịu đựng những điều gì và trong bao lâu để đứng về phía Ukraine? Làm thế nào duy trì thống nhất chính trị không chỉ giữa các đồng minh phương Tây mà còn ở trong nước? Khi nào tính toán địa chính trị và các động thái bầu cử sẽ bắt đầu xung đột? Chúng ta sẵn sàng rút cạn kho vũ khí tới mức nào?", GS. Galeotti đặt ra hàng loạt "câu hỏi khó" mà phương Tây đang phải đối mặt, cho rằng đã đến lúc phương Tây phải giải quyết những câu hỏi khó này.